Ruslui

Over de Ruslui had ik het voor het laatst op 1 december 2007. Vanaf ca. 1720 verkeerden Vriezenveners als handelslieden in het nieuw gebouwde Sint Petersburg. Velen zijn daar gebleven, velen zijn ook naar hun geboortedorp teruggekeerd. Sommigen zijn niet geslaagd, anderen hebben in de Russische metropool een fortuin vergaard. Een buitengewoon intrigerende episode in de Nederlands/Russische betrekkingen. Mijn voorouders hebben daar een belangrijke rol gespeeld. Overgrootmoeder Egberta Engberts (1853-1936) is in haar jonge jaren vaak in Rusland geweest. Haar kwartierstaat is hier te bekijken.

Nu ik de laatste weken antiquarisch nog enkele boeken heb aangeschaft, is een waar bibliotheekje over dit onderwerp ontstaan. Graag wil ik het u in chronologische volgorde laten zien:

Vriezenveners in Rusland, auteur D.G. Harmsen, 1966.
D.G. Harmsen was een van de laatsten, die nog persoonlijk aan de Russische handel heeft deelgehad. Hij beschrijft eerste kort de oude Moscovitische handel vanaf de middeleeuwen, gaat vervolgens nader in op de handel onder Peter de Grote (1682-1725) en diens speciale band met Holland. Daarnaast beschrijft hij het ontstaan van de Hollandse kerk in Sint Petersburg. Vanaf rond 1720 worden Vriezenveners in Sint Petersburg aangetroffen, zowel handwerkslieden als kooplui. Een groot aantal namen laat hij de revue passeren. Speciale aandacht is er voor de bouw van een nieuwe kerk in 1834 met 372 zitplaatsen. Dan beschrijft hij de diverse Vriezenveense firma's, wie er gewerkt hebben en welke activiteiten ontplooid werden. Tenslotte een situatieschets van na de revolutie in 1917. Al met al een informatief geschiedkundig boek met een aantal portretten en foto's van Sint Petersburg.

Vriezenveense Rusluie in het rijk der tsaren, auteur J. Hosmar, uitgeverij Witkam, 1976.
Hier wordt vooral ook ingegaan op de kontakten tussen de Vriezenveense kooplieden en de hoge Russische adel, incl. de tsaar. Ook beschrijft hij de opmerkelijke carriere van Wicher Berkhoff, die chef van de marinewerven in Kroonstad werd. Daarnaast waren Vriezenveners actief in de walvisvaart. Aardig is het hoofdstuk over Vriezenveense typen in Sint Petersburg. Uitvoerig worden de ontwikkelingen in 1917 beschreven aan de hand van een dagboek, dat de auteur in dit jaar had bijgehouden. Een echt ooggetuigeverslag van de dramatische gebeurtenissen tijdens de Rode Revolutie. Het boek wordt afgesloten met een overzicht van Vriezenveners, die in Rusland verbleven.

De Ruslandvaarders, auteur J. Hosmar, uitgave Europese Bibliotheek, 1986.
Het is een soort aanvulling op het voorgaande boek van dezelfde auteur, waarbij nog meer de nadruk op de lotgevallen van de Vriezenveners wordt gelegd. De reisroute naat Sint Petersburg wordt beschreven, de reis duurde ca. 14 dagen. Veel foto's en illustraties en correspondentie uit de 19e eeuw. De handelspraktijken komen aan bod, evenals een kroniek van de familie Engels. Ook werkten Vriezenveners in de zoutmijnen in Zuid-Rusland. Aandacht ook hier voor Wicher Berkhoff, de Hollandse kerk, het kerkelijk leven en naamlijsten van predikanten en kerkenraadsleden. Vele Vriezenveners trouwden met Russische vrouwen. Het boek besluit met een persoonlijk relaas van een aantal direct betrokkenen. Een zeer interessant boek.

In draf naar Petersburg, auteur Dirk Willem Rosie, Dagblad Tubantia, 1992.
Verslag van een gereconstrueerde reis per koets, vergezeld door een vrachtauto, van Vriezenveen naar St. Petersburg in de zomer van het jaar 1992. De gevolgde route was precies dezelfde als in 1826. Die staat getekend op het omslag van het boek "De Vlämische Strasse" (zie verderop). Het is een met humor geschreven verslag geworden, bv. over de hobbelende binnenwegen van Oost-Duitsland en de daarbij behorende mensen. Hans en Grietje in Letland. Een welkomstfeest in de Russische grensplaats Lomonosov. Na 4 weken was het doel bereikt. Het boek eindigt met: "Onze reis was een mengsel van heel veel 'gute Laune' en een beetje frustratie. We hebben bovenal plezier gehad Met elkaar, met vrienden en sponsors (soms is dat hetzelfde), met Russen en Balten, Polen en Duitsers. En we hebben elkaars handen gedrukt toen de koets halt hield achter de Hermitage".

Opkomst en ondergang van de Vriezenveense Ruslui, auteur Karina Meeuwse, Bruna Uitgevers, 1996.
Karina Meeuwse maakte een gedramatiseerde documentaire "De Ruslui", die ook op de Nederlandse televisie is vertoond. Ze had nog zo veel materiaal over, dat ze besloot een boek te schrijven over de Vriezenveense handelsfamilies in St. Petersburg 1720-1920, zoals de ondertitel luidt. Ze verhaalt over de gewone mensen aan de hand van brieven, dagboeken en andere bronnen. Het is natuurlijk voor mijzelf erg aardig, dat het gezin Engberts een prominente plaats inneemt. Hier gaat het echt over de families en hun betrekkingen tot Rusland en het thuisdorp Vriezenveen. Met alle menselijke drama's van dien. Ziekte, verdriet, angst. Maar ook van grote successen en rijkdom. De film is mooi, het boek niet minder. Aan het eind heeft de auteur schema's van de stamboom Engberts en de stamboom Kruys opgenomen. Een favoriet boek van mij.

De Vlämische Strasse. Ambulante handel uit de Kempen, Westfalen en Vriezenveen tot in Rusland. Diverse auteurs, 2004.
Een fraai uitgevoerd boek met vele kleurenfoto's over de handel van de Teuten, Tödden en Vriezenveners. De Teuten kwamen uit de Kempen, die al aan ambulante handel deden in de 16e eeuw. De Tödden kwamen uit de streek rond Lingen en Osnabrück. Uitgebreid wordt ingegaan op de sociale structuren en ook komen de verschillen aan bod. Het boek besluit met een hoofdstuk over de ontwikkelingen in Rusland in de voorbije eeuwen. Een zeer uitgebreid en informatief boek, een aanrader voor iedereen, die in Russische cultuur, handel en geschiedenis is geïnteresseerd.

Herinneringen aan Rusland, auteur Egbert Engberts, Atheneum - Polak en Van Gennep, 2004.
De vader van de schrijver was een halfbroer van mijn overgrootmoeder Egberta Engberts. Eigenlijk had het boek moeten heten "Herinneringen aan St. Petersburg", want het speelt zich allemaal in die stad af. Het is een ontroerend boek, waar de liefde voor Rusland en de russische manier van leven vanaf druipt. Met veel gevoel voor details wordt het leven in de stad geschetst (we hebben het over de decennia rond 1900). De gebruiken en levenswijsheden van de Russen komen uitvoerig aan bod. Het moet voor Egbert Engberts echt een ramp zijn geweest, dat hij gedwongen werd St. Petersburg en het leven daar vaarwel te zeggen. In zijn jaren daarna heeft hij veel tegenslag gehad. Een prachtig boek, niet alleen over de Ruslui, maar vooral ook over de Russen.