Cornelis Cruys, vice-admiraal

Cornelis Cruys heeft onder tsaar Peter de Grote carrière gemaakt in Rusland en het daar geschopt tot vice-admiraal. Voor zijn levensgeschiedenis verwijs ik naar Wikipedia. Graag wil ik het hebben over zijn beweerde Noorse afkomst, zonder daarnaar zelf primair onderzoek naar te hebben gedaan. Ik kom hierop door de boeken over de Vriezenveense Ruslui (zie het bericht van enkele dagen geleden).

Harmsen beschrijft in zijn boek van 1966 het leven van Cruys vrij uitgebreid en is het in principe eens met de stelling, dat hij in Stavanger (Noorwegen) is geboren en op jonge leeftijd naar Nederland is gekomen. Als bron wordt het Nieuw-Nederlandse Biografische Woordenboek, deel IV (1918) door hem genoemd. De stichting van een Lutherse Gemeente te St. Petersburg door Cornelis Cruys wordt mede opgevoerd als argument voor een Noorse afkomst (de meeste Lutheranen zijn inderdaad te vinden in Duitsland en Skandinavië). Verder wordt melding gemaakt van een zoon Rudolph, die dan vernoemd zou zijn naar Cornelis' vader Ole (=Roelof). Deze trad in Deense staatsdienst.

Hosmar wijdt in 1976 een heel hoofdstuk aan Cornelis Cruys en is het voor wat betreft zijn afkomst grondig met Harmsen oneens. Voor hem staat vast, dat hij een onvervalste Nederlander was, afkomstig van Amsterdam. Hij wordt in het algemeen als Hollander aangeduid in de literatuur. Volgens zijn ondertrouwinschrijving in Amsterdam op 14 maart 1681 was hij "Cornelis Cruys, van Amsterdam, oud 24 jaar, varentman, wonende op de Oude Waal, ouders overleden". Hij overleed op 14 januari 1727 in St. Petersburg, maar werd geheel volgens zijn wens begraven in Amsterdam (in de Hamburger Kapel van de Oude Kerk). Tenslotte zouden documenten van het Centraal Staatsarchief van de Oorlogsvloot en van het Historisch Staatsarchief uitsluitsel geven over zijn nationaliteit: Nederlander.

Wat moeten we hier nu van denken? Vóór een Amsterdamse afkomst spreken de volgende omstandigheden:

1) Als genealoog met veel ervaring met Amsterdamse ondertrouwakten telt voor mij zwaar, dat erbij staat "van Amsterdam". In de regel betekent dit, dat de bruid(egom) in Amsterdam is geboren, maar zekerheid geeft dit niet. Wanneer je van de hypothese uitgaat, dat zijn vader Roelof heette, dan zou hij kunnen zijn gedoopt op 5 maart 1656 als zoon van Roelof Jansz, of op 10 december 1656 als zoon van Roelof Cornelisz (in die tijd was het heel gebruikelijk iemand bij zijn patroniem te benoemen, zelfs dan, wanneer er al sprake was van een vaste familienaam). Beide dopen Luthers.
2) Een zoon Roelof is gereformeerd gedoopt in de Noorder Kerk op 12 juli 1690.
3) Er zijn geen documenten, die aantonen, wanneer hij van Stavanger naar Nederland is gegaan.

Wat zou eerder duiden op een niet-Nederlandse (Noorse) afkomst?

1) Ik heb de Amsterdamse doopregisters uit de jaren 1655-1658 afgezocht naar dopelingen met de naam Cornelis of Kornelis. Dat waren er 383, maar geen enkele met de naam Cruys of iets wat daar op lijkt.
2) Bij de Lutherse dopen van zijn kinderen in 1682, 1684 en 1686 wordt zijn naam gespeld als Cruijtz, Cruijs, resp. Creus. In 1690 is het dan Kruijs. Dus niet altijd duidelijk op z'n Hollands.
3) De in 1690 gedoopte zoon Roelof trad in Deense dienst.

Al met al neig ik er toe, hem een Noorse afkomst toe te dichten. Dit wordt bevestigd door dit doorwrochte artikel (in het Engels). Het beste bewijs daaruit vormt het testament van Cornelis in 1698 voor een notaris in Amsterdam, dat toen ook in het Deens is vertaald (de officiële taal in Noorwegen), waarin hij zijn bezittingen in Stavanger opsomt. Zijn vader zou zijn geboren in Kruiseiland ten westen van Stavanger, vandaar de naam Cruys.

Hosmar zou nu ook hebben moeten toegeven, dat hij er in 1976 naast zat!